Święto ustanowione 5 maja przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jest skierowane przede
wszystkim do podmiotów medycznych, gdzie higiena rąk jest szczególnie ważna i może zaważyć na
czyimś życiu. Nawet 40 % zakażeń może być spowodowane drobnoustrojami przeniesionymi przez
dłonie personelu medycznego.
Higiena rąk to najważniejszy element profilaktyki zakażeń szpitalnych. Personel medyczny
realizuje higienę rąk w praktyce poprzez: stosowanie 6-etapowej techniki higieny rąk, zasady
5 momentów higieny rąk, stosowanie rękawic ochronnych, unikanie noszenia jakichkolwiek rzeczy
poniżej łokcia, noszenie krótkich naturalnych paznokci.
Do mycia rąk w profilaktyce zakażeń szpitalnych nie przywiązywano szczególnej wagi aż do
drugiej połowy XIX w., kiedy to węgierski lekarz Ignaz Semmelweis dowiódł związku między myciem
rąk a występowaniem zakażeń szpitalnych. Około 100 lat trwał proces zakorzeniania się wyników
tych badań w świadomości personelu medycznego. W efekcie tego procesu w latach 60. XX w.
w Stanach Zjednoczonych powstały pierwsze zalecenia dotyczące mycia rąk w placówkach
medycznych, opracowane przez European Center for Disease Prevention and Control (ECDC).
W 2002 r. Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee (HICPAC) wydał przewodnik
rekomendujący użycie środków dezynfekcyjnych do rąk – jako procedury alternatywnej do ich umycia
z użyciem wody i mydła, mającej być standardem w kontakcie z pacjentem. Zalecenia te zostały
przyjęte również przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization – WHO) i wydane
w formie przewodnika w 2009 r. Celem pracy było przedstawienie pracownikom medycznym
przeglądu piśmiennictwa w zakresie higieny rąk wraz z ich interpretacją, aby podnieść świadomość
i podkreślać potrzebę konsekwentnego przestrzegania zasad higieny rąk w obszarze medycznym.
Sześcioetapowa technika higieny rąk (technika AYLIFFE’A) – dokładność w dekontaminacji rąk
Zalecana przez WHO 6-etapowa technika mycia i (lub) dezynfekcji rąk została wprowadzona
w postaci norm europejskich w 1997 r. przez European Committee for Standarization, a w Polsce
implementowana przez Polski Komitet Normalizacyjny w 2002 r. jako normy o numerach PN-EN 1499
i PN-EN 1500. Technika ta nazywana jest również techniką Ayliffe’a . W technice tej znaczenie ma
kolejność wykonywania kolejnych kroków higieny rąk:
- pocierać dłoń o dłoń,
- pocierać część dłoniową prawej dłoni o powierzchnię grzbietową drugiej dłoni, zmiana rąk,
- złożyć dłonie, palce splecione, przesuwać palce jednej dłoni między palcami drugiej dłoni aż do
zagłębień między palcami, - pocierać grzbietową powierzchnię zgiętych palców jednej dłoni pod zgiętymi palcami drugiej dłoni,
- kciuk prawej dłoni ujęty w lewą dłoń, wykonywać ruchy obrotowe wokół kciuka, zmiana dłoni,
- obrotowo pocierać opuszki palców prawej dłoni w zagłębieniu dłoniowym lewej dłoni, zmiana rąk.
Opisane w tych normach kolejne ruchy rąk pozwalają na ich dokładną dekontaminację i eliminują
pomijanie niektórych okolic rąk w procesie ich mycia i dezynfekcji. Opanowanie tej techniki stanowi
pierwszy krok w procesie wdrażania zasad higieny rąk w zakładach opieki zdrowotnej.
Pięć momentów higieny rąk – wskazania medyczne do higieny rąk
Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby higiena rąk była realizowana metodą ich
dezynfekcji zgodnie z zasadą 5 momentów higieny rąk. Znajomość i umiejętność zastosowania 5
momentów higieny rąk uważa się za najważniejszy element profilaktyki zakażeń szpitalnych.
Zgodnie z tymi zaleceniami higiena rąk powinna być zastosowana w 5 sytuacjach związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych:
- przed dotknięciem pacjenta,
- przed aseptyczną czynnością,
- po kontakcie z płynami ustrojowymi (procedurą „brudną”),
- po dotknięciu pacjenta,
- po kontakcie ze środowiskiem pacjenta.
Dla pracowników medycznych najważniejsze znaczenie ma umiejętność rozpoznawania tych sytuacji
(5 momentów wskazanych przez WHO), w których powinno się wykonać dezynfekcję rąk w
kontakcie z pacjentem. Jednak aby rozpoznać te sytuacje, niezbędna jest ich znajomość. Warto
zaznaczyć, że zasada 5 momentów higieny rąk jest interpretowana jako wskazania medyczne
w odróżnieniu od wskazań socjalnych.
Stosowanie rękawic ochronnych – tylko tam, gdzie są wskazania
Higiena rąk to pojęcie obejmujące mycie i/lub dezynfekcję rąk, i/lub użycie rękawiczek. Zasady
stosowania rękawic ochronnych zostały zdefiniowane przez WHO w dokumencie z 2009 r., w którym
jako podstawowe wskazanie wymienia się sytuacje, co do których można racjonalnie oczekiwać, że
dojdzie do kontaktu błony śluzowej lub naruszonej powłoki skórnej z krwią lub innym potencjalnie
zakaźnym materiałem. Prawidłowe stosowanie rękawiczek obejmuje wykonanie dezynfekcji rąk przed
ich pobraniem z opakowania i następnie po ich ściągnięciu. Niewłaściwe użytkowanie rękawic może
zwiększyć ryć ryzyko przenoszenia krzyżowego przez zanieczyszczone rękawiczki.
„Nic poniżej łokcia”
Odzież ochronna z długim rękawem (zwłaszcza mankiety) stanowią potencjalne źródło
przenoszenia drobnoustrojów, natomiast biżuteria na dłoniach pracowników medycznych oraz
noszone zegarki nadgarstkowe, bransoletki mogą być przyczyną nieskutecznej ich dezynfekcji.
Paznokcie personelu medycznego – ciągle aktualny problem
Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby mając bezpośredni kontakt z pacjentem, nie nosić
sztucznych paznokci ani ich nie przedłużać.
„Światowy Dzień Higieny Rąk”
Higiena Rąk to Bezpieczna Opieka, której celem jest zredukowanie liczby zakażeń, poprzez
promowanie higieny rąk na wszystkich poziomach ochrony zdrowia na całym świecie. Ta tak prosta
czynność jak mycie i dezynfekcja rąk istotnie przyczynia się do poprawy bezpieczeństwa opieki nad
pacjentem. Polska przystąpiła do Programu w 2013 roku. Jednym z jego elementów są obchody
Światowego Dnia Higieny Rąk, które przypadają na dzień 5 maja. To święto skupiające się na
poprawie higieny rąk nie tylko personelu medycznego ale też nas wszystkich. Statystyki mówią, że
nawet 90% zakażeń szpitalnych można uniknąć, jeśli higiena rąk byłaby na wyższym poziomie.
Info i foto: Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szydłowcu