Ołtarz został wykonany z fundacji Jakuba Szydłowieckiego, burgrabiego krakowskiego i podskarbiego wielkiego koronnego, syna Stanisława Szydłowieckiego – ochmistrza synów królewskich, w tym św. Kazimierza. Dzieło ku Chwale Maryi prawdopodobnie powstało w warsztatach krakowskich w latach 1507-1510, być może w pracowni Marcina Czarnego i jego syna Mikołaja. Literatura przedmiotu podaje także Flandrię jako miejsce powstania poliptyku.
Za życia Jakuba Szydłowieckiego powstała najpewniej część środkowa ołtarza oraz sceny pasyjne na skrzydłach. Fundator, jako rycerz herbu Odrowąż wraz z małżonką herbu Półkozic i trzema córkami sportretowany został w centralnej części przedstawiającej Wniebowzięcie Matki Boskiej z apostołami przy pustym grobie. Po śmierci Jakuba Szydłowieckiego w 1509 r. to właśnie wdowa po nim – Zofia miała czuwać nad dalszymi pracami przy szydłowieckim ołtarzu.
Późnogotycki ołtarz Wniebowzięcia NMP w Szydłowcu jest pentaptykiem, czyli ołtarzem zbudowanym w oparciu o centralną szafę z dwoma skrzydłami bocznymi oraz dwoma wewnętrznymi ruchomymi skrzydłami – zamykającymi oraz otwierającymi środkową część ołtarza.
Osiemnaście obrazów z poliptyku namalowano na deskach farbami temperowymi. Postacie i sceny przedstawione są na złotych tłach, ozdobionych rombami i liliami. W scenie głównej i w Ogrójcu zwracają uwagę rośliny i kwiaty o symbolicznej wymowie: konwalie, rozmaryn, niezapominajki, hiacynty, palmy, liście i trawa.
Pierwsze otwarcie skrzydeł poliptyku ukazuje chronologicznie osiem obrazów Męki Chrystusa, które częściowo pokrywają się z dzisiejszymi stacjami drogi krzyżowej. Pierwowzorem scen pasyjnych mogło być, wydane w 1507 r. w Norymberdze, dzieło Speculum passionis Domini nostri Jesu Christi z drzeworytami Hansa Schaufeleina. Są to mianowicie: Modlitwa Jezusa w Ogrójcu, pojmanie Chrystusa, Chrystus przed Kajfaszem, Chrystus przed Piłatem, Biczowanie Chrystusa, Upadek pod krzyżem, Chrystus oczekujący na śmierć i Śmierć na krzyżu.
Współcześnie szydłowiecki poliptyk można oglądać w tzw. drugim otwarciu skrzydeł, które przedstawia scenę główną – Wniebowzięcie NMP. Na bocznych scenach zilustrowane są: Opłakiwanie Chrystusa (w dolnym narożu po lewej) i Zmartwychwstanie (w dolnym narożu po prawej). Powyżej figurują postacie świętych męczennic – Agnieszki i Katarzyny Aleksandryjskiej (po lewej) oraz Barbary i Doroty (po prawej).
Poliptyk przy zamkniętych wszystkich skrzydłach ukazuje na czterech kwaterach osiem postaci świętych – tzw. świadków Chrystusa, którzy swoim życiem zaświadczyli o Jego Męce i Zmartwychwstaniu. Układ kompozycji – po dwóch świadków w kwaterze – nawiązuje do nakazów prawa: aby dowieść czegoś przed sądem, trzeba było przedstawić dwóch świadków. Szydłowiecki poliptyk przypomina: świętych Jana Chrzciciela i Jana Jałmużnika, świętych diakonów Wawrzyńca i Szczepana, świętego Wojciecha i Wacława, świętych Floriana i Stanisława.
Pięknych dzieł malarstwa średniowiecznego in situ nie tak łatwo doświadczyć w kościołach, dla których zostały ufundowane. Większość z nich trafiła do muzeów albo – niestety – uległa zniszczeniu. Doceńmy fakt obecności późnogotyckiego poliptyku w kościele św. Zygmunta w Szydłowcu i… podziwiajmy go, nie tylko od święta.
info/foto: www.szydlowiecpowiat.pl